Obrót bezgotówkowy

Obrót bezgotówkowy.

Obrót między kontrahentami może być realizowany w formie gotówkowej lub bezgotówkowej za pośrednictwem polecenia przelewu, polecenia zapłaty, czeku rozrachunkowego, akredytywy, rozliczeń planowych i okresowych rozliczeń saldami oraz kartami płatniczymi. 

Jednostki gospodarcze prowadzące ewidencję zmian w stanie aktywów i pasywów w formie pełnych ksiąg rachunkowych czy księgi przychodów i rozchodów zobowiązane są do posiadania w banku swojego rachunku, zgodnie z przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Dokonywanie i przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:

• stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
• jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z nich płatności, przekracza równowartość 15 000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji (art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Banki mogą prowadzić dla jednostek różne rachunki np. rachunek bieżący, rachunki pomocnicze, lokat terminowych, kredytów bankowych, rozliczeń zagranicznych. Podstawowym rachunkiem, otwieranym dla danej jednostki, na którym gromadzone są środki pieniężne jest rachunek bieżący. Służy on przede wszystkim do przeprowadzania rozliczeń krajowych. Po stronie Wn na koncie "Rachunek bieżący" księguje się wszelkie wpływy na rachunek bieżący jednostki, zaś po stronie Ma wszelkie rozchody z tego rachunku. Jest to konto aktywne, chociaż na koniec okresu obrachunkowego może wykazywać dwa salda. Saldo Wn oznacza stan środków pieniężnych jednostki przechowywanych w banku. Saldo Wn wykazuje się w aktywach bilansu. Saldo Ma określa poziom zadłużenia na rachunku bieżącym wobec banku z tytułu wykorzystanego kredytu. Saldo Ma konta "Rachunek bieżący" wskazuje na zadłużenie jednostki w banku z tytułu udzielonego zgodnie z umową krótkoterminowego kredytu w rachunku bieżącym. Wykazuje się je w pasywach bilansu w pozycji zobowiązania z tytułu kredytów bankowych. 

Formy obrotu bezgotówkowego :

Typowe formy obrotu bezgotówkowego w Polsce są następujące:

• polecenie przelewu,
• polecenie zapłaty,
• czek rozrachunkowy,
• akredytywa,
• rozliczenia planowe i okresowe rozliczenia saldami,
• polecenie zapłaty,
• karty płatnicze.

Polecenie przelewu 

Polecenie przelewu jest najpopularniejszą formą obrotu bezgotówkowego i stanowi udzieloną dyspozycję dłużnika (odbiorcy) obciążenia jego rachunku kwotę transakcji i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela (dostawcy) - § 6 ust. 1 zarządzenia prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków, zwanego dalej zarządzeniem w sprawie rozliczeń pieniężnych. 

Przykład
Jednostka zakupiła w innej jednostce materiały o wartości 5000 zł. Zobowiązanie uregulowano przelewem. Saldo początkowe na koncie "Rachunek bieżący" (Wn) - 7000 zł. W księgach rachunkowych jednostki jako dłużnika należy dokonać następujących zapisów: 
1. Faktura VAT za zakupione materiały: 

a) wartość faktury - 5000 zł, 
b) VAT naliczony 22 proc. - 1100 zł, 
c) kwota zobowiązania do zapłaty - 6100 zł Wn konto "Rozliczenie zakupu"/Ma konto "Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami"; 

2. Przyjęcie materiałów do magazynu w cenie ewidencyjnej - 5500 zł Wn konto "Materiały"/Ma konto "Rozliczenie zakupu"; 
3. Przeksięgowanie odchyleń od cen ewidencyjnych materiałów - 500 zł Wn konto "Rozliczenie zakupu"/Ma konto "Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów"; 
4. Przeksięgowanie VAT naliczonego - 1100 zł Wn konto "VAT naliczony i jego rozliczenie"/Ma konto "Rozliczenie zakupu"; 
5. Uregulowanie zobowiązania przelewem - 6100 zł 
Wn konto "Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami"/Ma konto "Rachunek bieżący".

Polecenie zapłaty 

Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela, obciążenia określoną kwotą rachunku dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela (§ 7 ust. 1 zarządzenia w sprawie rozliczeń pieniężnych). Przeprowadzanie rozliczeń w formie polecenia zapłaty jest dopuszczalne pod warunkiem:

1.    posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienia w sprawie stosowania polecenia zapłaty, określające w szczególności: zakres odpowiedzialności banków wykonujących polecenie zapłaty, przyczyny odmowy realizacji polecenia zapłaty przez bank dłużnika, procedury dochodzenia wzajemnych roszczeń banków wynikających ze skutków odwołania polecenia zapłaty przez dłużnika, wzory jednolitych formularzy oraz zasady realizacji przez banki poleceń zapłaty przy użyciu elektronicznych nośników informacji,

2.    udzielenia przez dłużnika wierzycielowi upoważnienia do obciążenia rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach zapłaty z tytułu określonych zobowiązań,

3.    zawarcia pomiędzy wierzycielem a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela zawierającej w szczególności: zgodę banku na stosowanie formy polecenia zapłaty przez wierzyciela, zasady składania i realizowania poleceń zapłaty, zgodę wierzyciela na obciążenie jego rachunku kwotami odwoływanych poleceń zapłaty wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 7, zwróconymi dłużnikowi w związku z odwołaniem polecenia zapłaty, oraz zakres odpowiedzialności wierzyciela i banku,

4.    maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie przekracza równowartości przeliczonych na złote według kursu średniego euro ogłaszanego przez NBP w ostatnim dniu kwartału poprzedzającego kwartał, w którym dokonywane jest rozliczenie pieniężne:

o    1000 euro - gdy dłużnikiem jest oso- ba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej,

o    10 000 euro - w przypadku pozostałych dłużników. 

Czek rozrachunkowy 

Czek rozrachunkowy, stanowi dyspozycję wystawcy czeku (trasanta) udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku (remitenta) - art. 63e ustawy - Prawo bankowe, zwanej dalej Prawo bankowe, oraz § 8 zarządzenia prezesa NBP w sprawie rozliczeń pieniężnych. Na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek rozrachunkowy, rezerwując równocześnie na rachunku wystawcy odpowiedni fundusz na pokrycie czeku. Należy zwrócić uwagę, że czek może być przedstawiony do rozrachunku ze skutkami zapłaty bezpośrednio u trasata lub w banku, w którym posiadacz czeku ma rachunek. Uznanie rachunku posiadacza czeku sumą czekową następuje po uzyskaniu przez bank posiadacza czeku od trasata środków wystarczających do zapłaty czeku. Szczegółowe warunki przedstawienia czeku do rozrachunku ze skutkami zapłaty w banku innym niż bank trasata określa umowa pomiędzy tym bankiem i posiadaczem czeku. 

Przykład 
Jednostka "Z" otrzymała czek rozrachunkowy od odbiorcy jako zapłatę należności na kwotę 25 000 zł. Następnie przekazała do banku czek do realizacji. Jednostka "Z" powinna zatem dokonać następujących zapisów w księgach rachunkowych: 1. Otrzymanie czeku rozrachunkowego od odbiorcy jako zapłata należności - 25 000 zł Wn konto "Krótkoterminowe aktywa finansowe" (analitycznie: "Czeki obce rozrachunkowe")/Ma konto "Rozrachunki z odbiorcami", 2. Przekazanie do banku czeku rozrachunkowego do realizacji - 25 000 zł Wn konto "Środki pieniężne w drodze" (analitycznie: "Czeki obce")/Ma konto "Krótko- terminowe aktywa finansowe" (analitycznie: "Czeki obce rozrachunkowe"), 3. Wyciąg bankowy potwierdzający realizację czeku rozrachunkowego od odbiorcy - 25 000 zł Wn konto "Rachunek bieżący"/Ma konto "Środki pieniężne w drodze" (analitycznie: "Czeki obce").

Należy pamiętać, że jeżeli jednostka jest dłużnikiem (trasatem), to wystawione czeki własne przez jednostkę ujmuje się wyłącznie w ewidencji pozabilansowej po stronie Wn na koncie "Czeki przekazane", zaś wyksięgowanie zobowiązania czekowego księguje się po stronie Ma na tym koncie.

Jeżeli jednostka otrzyma zapłatę w formie czeku, którego suma wyrażona jest w walucie obcej, to na dzień otrzymania wprowadza go do ewidencji bilansowej według kursu, po jakim wyceniono należność. Na dzień przekazania czeku do realizacji nie powstaną różnice kursowe. Powstaną dopiero w momencie wpływu środków pieniężnych na konto jednostki, tj. w chwili realizacji czeku. 


Akredytywa

Sposób otwierania i realizowania akredytywy został określony w art. 85-87 Prawa bankowego. Akredytywa jest formą rozliczeń polegającą na wyodrębnieniu przez bank na wniosek dłużnika środków na jego rachunku w tym banku i przekazanie ich do banku wierzyciela w celu dokonania zapłaty za spełnione przez wierzyciela świadczenia. Akredytywa zatem to inaczej zdeponowanie na osobnym wydzielonym koncie bankowym środków przeznaczonych dla wskazanego wierzyciela, możliwych do uzyskania po spełnieniu określonych warunków.

Odbiorca (dłużnik) uzależnia dokonanie zapłaty od spełnienia określonego świadczenia przez dostawcę. Zapłata następuje, kiedy dostawca złoży dokumenty stwierdzające wykonanie dostawy. Po dokonaniu zapłaty następuje zamknięcie akredytywy, a środki, które na niej pozostają jako niewykorzystane, wracają na rachunek bieżący dłużnika. 

Z punktu widzenia wierzyciela sposób zapłaty nie ma wpływu na ewidencję księgową. Należy pamiętać, że zawsze księguje się przychód gotówkowy w korespondencji z rozrachunkiem. 

Przykład 
Firma OMEGA zleciła wykonanie remontu jednostce "A". Umowa wstępna określiła koszty remontu na 1900 zł. Zawarto z jednostką "A" umowę akredytywy. Firma OMEGA jest płatnikiem VAT. W księgach rachunkowych firma OMEGA powinna dokonać następujących zapisów: 
1. Otwarcie akredytywy (wyciąg bankowy) - 1900 zł Wn konto "Akredytywy"/Ma konto "Rachunek bieżący"; 
2. Faktura za wykonany remont: 
a) wartość faktury - 1404 zł Wn konto "Usługi obce", 
b) naliczony VAT 22 proc. - 396 zł Wn konto "VAT naliczony i jego rozliczenie", 
c) do zapłaty - 1800 zł Ma konto "Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami"; 
3. Zapłata za remont (wyciąg bankowy) - 1800 zł Wn konto "Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami"/Ma konto "Akredytywy"; 
4. Zamknięcie akredytywy (wyciąg bankowy) - 100 zł Wn konto "Rachunek bieżący"/Ma konto "Akredytywy".

Rozliczenia planowe i okresowe rozliczenia saldami 

Rozliczenia planowe wykorzystywane są przez kontrahentów realizujących stałe i powtarzalne dostawy. Wówczas kontrahenci mają możliwość planowego ustalenia kwoty rozrachunków. Można stosować je przy rozliczeniach cyklicznych np. za energię elektryczną, gaz, telefon, prenumeratę, wynajem lokalu. 

Jeżeli jednostka jest odbiorcą, to zgodnie z umową w określonym terminie przelewa na rzecz dostawcy określoną kwotę wynikającą z planowanych dostaw. Następnie ustala należne za dany okres niezapłacone kwoty i rozlicza je na podstawie wystawionych faktur. Natomiast gdy kontrahenci są w stosunku do siebie dostawcą i odbiorcą, czyli świadczą sobie wzajemnie dostawy lub usługi, to mamy do czynienia z okresowymi rozliczeniami saldami. Następują one na podstawie kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań, czyli okresowego rozliczenia saldami. Rozliczenia tego dokonuje się na podstawie umowy zawartej z kontrahentami przyjętej przez banki obsługujące kontrahentów. 

Karta płatnicza 

Karta płatnicza oznacza kartę identyfikującą wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniającą do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu - także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu (art. 4 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego). 

Zasady wydawania i używania kart płatniczych oraz prawa i obowiązki stron umów o karty płatnicze określa ustawa o elektronicznych instrumentach. 

Ewidencji w księgach rachunkowych transakcji przy użyciu karty płatniczej dokonuje się według zasad określonych dla innych rozliczeń bezgotówkowych. 

Przykład 
Pracownik firmy "X" zakupił na potrzeby jednostki materiały biurowe. Zobowiązanie zostało uregulowane kartą płatniczą. Faktura VAT dokumentująca zakup materiałów zawierała dane:

• wartość według cen zakupu - 600 zł
• VAT naliczony - 132 zł,
• kwota zobowiązania ogółem - 732 zł.

W księgach rachunkowych firmy "X" należy dokonać następujących zapisów: 
1. Dane z faktury VAT dokumentującej zakup materiałów biurowych: 

a) wartość w cenie zakupu (bez VAT) - 600 zł Wn konto "Rozliczenie zakupu", 
b) VAT naliczony podlegający odliczeniu - 132 zł Wn konto "VAT naliczony i jego rozliczenie", 
c) kwota zobowiązania ogółem - 732 zł Ma konto "Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami", d) zarachowanie w ciężar kosztów działalności operacyjnej wydatków poniesionych na zakup materiałów - 600 zł Wn konto "Koszty według rodzajów" lub konto zespołu 5/Ma konto "Rozliczenie zakupu"; 

2. Obciążenie rachunku bieżącego firmy z tytułu zapłaty kartą płatniczą (wyciąg bankowy) - 732 zł Wn konto "Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami"/Ma konto "Rachunek bieżący".

Beata Piotrowska 
inspektor w departamencie budżetu i finansów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie, 
specjalistka ds. rachunkowości 

Podstawa prawna

•  ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807 z późn. zm.) 
•  zarządzenie prezesa Narodowego Banku Polskiego z 29 maja 1998 r. w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków (MP nr 21, poz. 320 z późn. zm.) 
•  ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 z późn. zm.) 
•  ustawa z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385 z późn. zm.)

W Polsce funkcjonuje Fundacja rozwoju obrotu bezgotówkowego (FROB).

Głównym celem FROB jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju obrotu bezgotówkowego, w pierwszej kolejności poprzez obniżenie opłaty interchange (IF). Wypadkową działalności Fundacji jest zwiększenie dostępności dla konsumentów miejsc, w których będą mogli zapłacić kartą oraz ograniczenie liczby sklepów, w których płatność kartą jest możliwa dopiero od określonego poziomu (np. 20 zł). W latach 2003–2010 liczba transakcji kartowych wzrosła o 550%, przy czym liczba akceptantów kart o 175%.

Kluczowymi adresatami działań Fundacji są: przedsiębiorcy (akceptanci kart) i zrzeszające ich organizacje, administracja rządowa, instytucje nadzoru finansowego, Sejm i Senat RP, organizacje płatnicze, banki i agenci rozliczeniowi oraz konsumenci (organizacje konsumenckie).

Bibliografia

http://www.e-podatnik.pl/artykul/doradca_podatnika/8862/Obrot_bezgotowkowy_w_ksiegach_rachunkowych.html

https://pl.wikipedia.org/wiki/Fundacja_Rozwoju_Obrotu_Bezgot%C3%B3wkowego

https://www.youtube.com/watch?v=BsDYw-OXGyE